Novo ruho starih cenzorskih praksi: slučaj Nacionalne filharmonije

Aktuelnost feminističkih borbi nedavno je potvrđena, po ko zna koji put, prvom žrtvom opasnog zakona o zabrani abortusa u Poljskoj. A kako to obično biva, jedna nevolja nikada ne ide sama. Najnovija dešavanja u ovoj konzervativnoj evropskoj zemlji podsećaju nas da ni neke druge u prošlosti osvojene slobode nisu trajne, te da postoje vrednosti koje se moraju iznova i iznova braniti. Sve do pada Berlinskog zida, gvozdena ruka cenzure budno je kontrolisala javni prostor u Poljskoj. Nakon 1989. nastupilo je novo poglavlje za sve zemlje pripadnice sovjetskog bloka, a pošast cenzure lagano je bledela. Sada se, međutim, ova autoritarna, manipulativna državna praksa opet vraća – i to na velika vrata Nacionalne filharmonije u Varšavi.

Slavni poljski kompozitor Pavel Šimanski obavestio je javnost o ovom događaju. Predmet cenzure bio je njegov najnoviji komad za flautu i orkestar it’s fine, isn’t it?, komponovan po narudžbini festivala Eufonija. Premijera dela planirana je za 20. novembar ove godine. Međutim, desetak dana uoči koncerta, od Šimanskog je, kako sam tvrdi, zahtevano da iz kompozicije odstrani jedan kratak segment. Konkretno, radi se o odlomku iz govora populističkog poljskog političara, a predviđeno je da se taj audio klip emituje sa trake. Podsetimo da takav kompozitorski postupak nije raritet, te da interpolaciji autentičnih segmenata političkih beseda neretko pribegavaju muzički stvaraoci širom sveta. Ono što je organizatore koncerta motivisalo da traže da Šimanski „preuredi“ kompoziciju jeste činjenica da ovaj komad za flautu sadrži isečak iz čuvenog ekspozea Jaroslava Kačinjskog. Reč je o jednom od najuticajnijih poljskih političara koji je vođa vladajuće partije, inače desno orijentisane. Sporni citat izvučen iz konteksta čitavog govora nije posebno provokativan sam po sebi (evo ga u prevodu na engleski: “We won’t be made to say that white is white and black is black.”). Izgleda da je ono što ga čini problematičnim, iz ugla jednog dela javnosti, zapravo sama činjenica upotrebe ličnosti Jaroslava Kačinjskog u satiričnom umetničkom kontekstu.

Kompozitor je ovakav zahtev, logično, shvatio kao insistiranje na autocenzuri. Promislio je i razumeo da bi element govora moćnog populiste izvesno neke izvođače stavio u neprijatnu situaciju da komuniciraju političku poruku sa kojom se lično ne slažu. Zato je predložio alternativno rešenje: da se umesto audio klipa sa citatom Kačinjskog pusti tekst u kome narator izgovara “Text here has been removed by self-censorship.” Organizatorima se to nije dopalo, o čemu su Šimanskog obavestili dva dana uoči koncerta, i to ne na formalan način, već posredstvom privatnog mejla jednog od menadžera događaja.

Na kraju svog nedavnog obraćanja javnosti, kompozitor ističe da je ovakva cenzura u direktnoj koliziji sa Ustavom Poljske, koji garantuje slobodu umetničkog izražavanja i koji izričito zabranjuje cenzuru. Takođe skreće pažnju i na izuzetno zalaganje soliste da uvežba svoju virtuoznu deonicu. Naime, flautista Łukasz Długosz bio je sprečen da muziku predstavi publici samo zato jer se, kako kaže Šimanski, neko u “slobodnom, demokratskom društvu plaši termina autocenzura”.

Umesto premijere kompozicije it’s fine, isn’t it? izvedeni su čuveni Fratri Arva Perta. Kuriozitet u vezi sa tom zamenom ističe jedan od brojnih publicista koji su pisali o slučaju gušenja umetničkih sloboda u Nacionalnoj filharmoniji u Varšavi. Naime, pre četrdesetak godina u poljskoj je otkazana premijera upravo ove Pertove kompozicije, a razlog je bila – cenzura. Kao što je poznato, estonski kompozitor tada je živeo u emigraciji u Beču i zbog toga bio nepodoban kod poljskih vlasti. Kakva ironija, zar ne? Alex Ross, muzički kritičar Njujorkera, s pravom se pita šta Pert misli o ovoj najnovijoj varšavskoj cenzorskoj epizodi.


Photo credit Eric Drooker (drooker.com)

Music professional and enthusiast with the PhD in performance theory and more than 15 years of activism in arts and culture sector. In depth knowledge of the phenomenon and role of cultural performances in post-socialistic period, with special interest on state organized ceremonies. Dedicated advocate for the inclusion of democratic values in music education from preschool to university level. Choir conductor, promoter of the contemporary circus and author of dozens music critics, commentaries and articles.

Leave a reply:

Your email address will not be published.

Site Footer

Sliding Sidebar

O meni

O meni

Ja sam Nataša Tasić. O ulozi muzike i muzičkog obrazovanja u društvu promišljam, pišem i diskutujem oduvek. Blog Priredba i društvo postoji od 2020. i prostor je za takve teme.